Әдістемелік нұсқау хат 2023-2024 оқу жылы

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Ғылыми-әдістемелік кеңесінің шешімімен ұсынылды (2023 жылғы 25 сәуірдегі № 3 хаттама)

«2023-2024 оқу жылында Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2023. – 104 б.

Әдістемелік нұсқау хатта Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарының 1-11-сыныптарында 2023-2024 оқу жылындағы білім беру процесін ұйымдастыру жөніндегі материалдар берілген.

Әдістемелік нұсқау хат орта білім беру ұйымдарының басшыларына, педагогтеріне, әдіскерлерге, білім басқармалары мен бөлімдерінің, білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаменттерінің басшылары мен мамандарына арналған.

Құрметті әріптестер!

2023-2024 оқу жылында Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы осы әдістемелік нұсқау хат қолданыстағы заңнаманы ұстануға, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің оқу бағдарламаларын іске асырудың бірыңғай тәсілдерін қалыптастыру мақсатында әзірленді.

Әдістемелік нұсқау хат келесі нормативтік құжаттар мен әдістемелік ұсынымдарды қамтиды:

• 2023-2024 оқу жылындағы Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептеріндегі оқу процесін реттейтін негізгі нормативтік құжаттарға сілтемелер;
• құндылыққа бағдарланған, құзыреттілік, STEAM/ STEAM педагогикалық тәсілдерді іске асыру бойынша ұсыныстар;
• пәндерді оқытуда функционалдық сауаттылықты (оқу және жазу сауаттылығы, математикалық, ғылыми жаратылыстану сауаттылығы) қалыптастыру бойынша ұсыныстар;
• пәндік, метапәндік және түйінді құзыреттерді; цифрлық құзыреттер мен дағдыларды дамыту бойынша ұсынымдар.

Білім беру процесінде білім алушы басты назарда тұруы тиіс. Барлық оқыту процесі оған қолайлы әрі қауіпсіз орта құруға бағытталуы қажет.

Алдағы оқу жылында үлгерімі төмен білім алушылармен жұмыс жасау өзекті міндет болады.

Тәрбие жұмысын ұйымдастыру кезіндегі басым бағыт – балаға қамқорлық пен құрмет көрсету, сенім арту, балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітуге жол бермеу болып табылады.

Құрметті ұстаздар! Бұл әдістемелік нұсқау хат Сіздерге алдағы оқу жылында білім беру процесін сапалы ұйымдастыруда тиімді әрі пайдалы болады деп сенеміз.

• Оқу жылының ұзақтығы 1-сыныптарда – 33 оқу аптасын, 2-11 (12)- сыныптарда – 34 оқу аптасын құрайды.
• 1-2-сыныптарда«Еңбеккебаулу»және«Бейнелеуөнері»пәндері, 3-4-сыныптарда – «Көркем еңбек» кіріктірілген пәні оқытылады.

²  Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мектептердің 1-сыныбында «Әліппе»,

«Ана тілі» пәндері оқытылады, 2-сыныбында «Орыс тілі» пәнін оқыту басталады.

²  Жоғары сыныптарда ағылшын тілінен оқу жүктемесі 1 сағатқа артады.

• Негізгі орта (5-8-сыныптар), жалпы орта (10-сынып) білім беру деңгейлерінде академиялық жылды аяқтаған соң қазақ тілінен емтихан тапсыру енгізіледі.
• Экологиялық білім беру сапасын арттыру: экологиялық проблемаларды шешуде білім алушылардың практикалық дағдыларын дамытуға арналған зертханалық, зерттеу, жобалық жұмыстарды ұйымдастыру.
• Үлгерімі төмен білім алушылармен жұмысты күшейту.
• Білім беру ұйымдарында тұтас тәрбие бағдарламасын енгізу.
• Домбыра тарту бойынша факультативтік курстар өткізу, мектептердегі шахмат секцияларының желісін кеңейту.
• Мерейтойлар мен атаулы күндерге арналған сыныптан тыс іс-шараларды ұйымдастыру.

²  Школыдің ата-аналар қауымдастығымен өзара іс-қимылын нығайту,

«Ата-аналарды педагогикалық қолдау» орталығын құру.

²  Педагогтерге арналған «Цифрлық кітапхана» жобасын жүзеге асыру.

• «Лучшийтен   үйрен»   жобасын   іске    асыру:    «Лучший   педагог»   байқауы жеңімпаздарының озық педагогикалық тәжірибесін дәріптеу
• «Білім   беруді   өзгертудегі   1000  көшбасшы»   республикалық   кадрлық резервтің деректер қорын жасау.

2023-2024 оқу жылында білім беру ұйымдары білім беру процесін іске асыру кезінде Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын, Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын, «Педагог мәртебесі туралы», «Қазақстан Республикасындағы Баланың құқықтары туралы», «Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау туралы» және т.б., Заңдарды және басқа да заңнама актілерін басшылыққа алуы және оқыту процесін келесі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асыруы тиіс:

Қолданыстағы   НҚА-дағы   өзгерістер    мен    толықтырулар   Әділет ақпараттық жүйесінде көрініс табады.

Республиканың жалпы білім беретін мектептеріндегі оқу процесі ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығымен (ҚР Оқу- ағарту министрінің 18.08.2023 ж. № 264 бұйрығымен енгізілген өзгерістерімен) бекітілген Үлгілік оқу жоспарларына сәйкес жүзеге асырылады.

ҚР Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 31 тамыздағы №385 бұйрығымен бекітілген «Орта білім беру (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларына» сәйкес білім беру ұйымдары үлгілік оқу жоспарын, оның ішінде оқу процесі жүзеге асырылатын қысқартылған оқу жүктемесі бар үлгілік оқу жоспарларын дербес таңдап алады.

Үлгілік оқу жоспарының вариативтік бөлiгiнiң құрамына кiретiн және нақты бір ұйымның ерекшелігін көрсететiн оқу пәндерi бойынша оқу жұмыс жоспарын және бағдарламаларын әзiрлеудi білім беру ұйымы дербес жүзеге асырады.

Білім беру ұйымдары жұмыс оқу жоспарларының Үлгілік оқу жоспарына және Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкестігін қамтамасыз етеді.

Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарлары (оның ішінде төмендетілген оқу жүктемесімен) тиісті білім беру деңгейіндегі оқу жүктемесінің ерекшеліктерін қамтиды, оның ішінде:

Бастауыш білім беру деңгейі бойынша:

• 1-2-сыныптарда «Еңбекке баулу» және «Бейнелеу өнері» пәндері аптасына 1 сағаттан оқытылады;
• қазақ, ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде оқытатын 2-сыныпта «Орыс тілі» пәнін оқыту енгізіледі;
• «Шетел тілі» пәні 3-сыныптан бастап оқытылатын болады.

Жалпы орта білім беру деңгейі бойынша:

• «Шетел тілі» пәні бойынша қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыстану- математикалық бағыттағы қазақ, орыс тілдерінде оқытылатын 10-11-сыныптарда (төмендетілген оқу жүктемесімен) апталық оқу жүктемесі 1 сағатқа көбейді.

          1.3     ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘСІЛДЕР                                                      

Жылдам өзгеретін әлем, ақпаратты қабылдаудың жаңа тәсілдері, мәдени әртүрлілік, ХХІ ғасырдағы ортаны технологияландыру оқыту мақсаттарын білім алушылардың метапәндік және жеке тұлғалық нәтижелерге қол жеткізуіне, олардың қабілеттері мен алған білімдерін қолдана отырып, нақты өмірдегі мәселелерді шешуге дайын болуына, цифрлық технологияларды қолдана отырып, өзекті ақпарат негізінде шешім қабылдауға баса назар аударуды қажет етеді. Осыған байланысты білім беру процесіндегі жетістіктер оған қатысушылардың – педагогтердің, білім алушылардың және олардың ата- аналарының оң және тұлғалық маңызды нәтижелерге қызығушылығына байланысты. Қазіргі педагогикалық тәсілдер білім алушылардың дене дамуы мен эмоционалдық жағдайын қолдауға, олардың мүдделері мен жеке ерекшеліктерін ескеруге бағытталған.

Оқыту мен тәрбиелеудегі құндылыққа бағытталған тәсіл жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды, адамның өмірі мен денсаулығын, жеке тұлғаның еркін дамуының басымдықтарын, патриотизмді, еңбекқорлықты, адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеуді көздейді. Бұл тәсіл білім беру процесінің тәрбиелік әлеуетін арттыруға, оқыту мен тәрбиелеуді интеграциялауға, білім беру әдістемесін, мазмұны мен құрылымын жаңартуға бағытталған.

Сабақта оқушының жеке басын қалыптастыру процесі нақты өмірмен байланысты материалға негізделуі керек, тек осы жағдайда ғана оқыту мәнді және тиімді болады. Сабақтың тиімді болу шарттарының бірі – білім алушылардың бойында базалық құндылықтарды қалыптастыру.

Сабақты ұйымдастыруда құндылықтарды қалыптастыру оқу мақсаттарына тікелей байланысты.

Мысалы, 2-сыныптың қазақ тілі пәнінде берілген «Дені саудың жаны сау» бөлімінде 2.2.5.1* дереккөздерден (сөздік, анықтамалық, энциклопедия) мәліметті табу жолын анықтап, берілген тақырып, сұрақ бойынша мәліметті іріктеп алу мақсатын жүзеге асыру үшін «Дұрыс тамақтану» тақырыбын алуға болады. Тақырыпты талдау арқылы білім алушылар денсаулықты сақтау үшін қажетті дәрумендер мен пайдалы тағамдар туралы біледі. Осылайша, мәтінді талдау оқу мақсатын пысықтайды және дұрыс тамақтану жолдарына қатысты жаңа ақпаратты зерттейді. Әрі қарай жазылым кезінде (2.3.2.1* үлгі бойынша қарапайым хабарландыру, хабарлама жазу) білім алушы денсаулық пен дұрыс тамақтанудың маңыздылығы туралы хабарлама жаза алады.

Қазақ тілі сабағында 6-сыныпта «Су – тіршілік көзі» тақырыбындағы мәтінді оқыта отырып, «6.1.2.1 әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери тақырыптарға байланысты диалог, монологтердегі (нұсқаулық, өмірбаян) көтерілген мәселені талдау»; «6.1.3.1 тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, детальді ақпаратты анықтау» оқыту мақсаттарымен жұмыс жасау арқылы «Су – тіршілік нәрі» тақырыбындағы тапсырмадан негізгі, қосымша, детальді ақпараттарды анықтата отырып, білім алушыларға мәтін мазмұнына сай халықтың «судың да сұрауы бар» деп неге айтқандығын түсіндіреміз. Сол арқылы судың халықтың байлығы,

игілігі екендігін, пайдасын, ысырапшылыққа жол бермеу керектігін, сусыз тіршілік болмайтындығын айта отырып, білім алушылардың бойына патриотизмді, еңбекқорлықты, үнемшілдікті, адамгершілікті, жауапкершілікті сіңіреміз. Білім алушылар саналы түрде табиғат байлығының адам игілігі үшін екендігін түсінетін болады.

Адами құндылықтарды дарытуда әлеуметтік-қоғамдық, мәдени тақырыптарға байланысты диалог, монологтердегі (пікірталас, жаңалық, интервью) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау арқылы ортақ шешім мен өзгенің пікірін тыңдай білу дағдысы қалыптасады.

9-сыныпта қазақ тілі пәнінде білім алушылар «Сарқылатын және сарқылмайтын табиғи ресурстар» тақырыбы бойынша «9.1.3.1 тыңдалған мәтіндегі ақпаратты өмірлік мәселелермен байланыстыра білу» оқу мақсатымен жұмыс жүргізуде табиғат ресурстары туралы, геология ғылымы, Қазақстандағы металлогения мектебінің негізін қалаушы Қаныш Имантайұлы Сәтбаев туралы, оның ғылымдағы өмір жолы, адам ретіндегі биік бейнесі туралы біледі. Мәтін мазмұнын оқи отырып, оқу мақсатына сай мәтіндегі ақпаратты өмірлік мәселелермен байланыстыру арқылы білім алушының бойында адамгершілік, отаншылдық, патриоттық, экологиялық құндылықтарды қалыптастыру көзделеді. Сонымен қатар жалпыадамзаттық құндылықтармен бірге баланың жауапкершілігін, тыңдау мәдениетін қалыптастырады; өміршеңдікке баулиды; сауаттылыққа, ойын жүйелі жеткізе білуге дағдыландырады.

Қазақ әдебиеті сабағында құндылыққа бағытталған тәсілді іске асыру қазақстандық патриотизмді, өз елінің өткен тарихына, ата-бабаларымыздың әдебиеті, мәдениеті мен әдет-ғұрыптарына құрмет көрсетуді жүзеге асырудың мүмкіндіктерін көздейді. Көркем шығарманы оқыта отырып, төмендегі кестеде берілген оқу мақсаттары арқылы оқушы бойына қандай құндылықтар қалыптастыра аламыз? (1-кесте)

1. кесте - Қазақ әдебиеті сабағында құндылыққа бағытталған тәсілді іске асыру

На уроке русского языка во 2 классе в разделе «Мой родной край» для отработки цели 2.1.5.1 понимать и описывать события, о которых говорится в видео и аудиоматериале, отвечать на вопросы можно использовать мультфильмы, отрывки отечественных фильмов. Обучающиеся смогут глубже познакомиться с широтой, богатством, красотой природы своего родного края. Также формируются чувства гордости, любви, патриотизма к родному краю. Таким образом, при анализе материала отрабатывается цель обучения и изучается новая информация о родной земле. Далее при написании текста (2.4.1.1* создавать постер/писать слова-признаки к предмету, изображенному на картинке/иллюстрации) обучающийся демонстрирует свое понимание о патриотизме, любови к родной земле.

На уроке русского языка в 6 классе в разделе «Спорт и диета» для отработки цели «6.2.5.1 формулировать вопросы, оценивающие текст с точки зрения актуальности, ценности, качества и полезности» можно рассмотреть текст «Как правильно питаться?». Из текста обучающиеся узнают о витаминах, необходимых для поддержания здоровья, а также продуктах, где встречаются данные витамины. Таким образом, при анализе текста отрабатывается цель обучения и изучается новая информация о полезной пище. Далее при написании эссе (6.3.5.1 писать эссе-повествование, эссе-рассуждение, эссе-описание) обучающийся демонстрирует свое понимание ценности здоровья и правильного питания.

Көркем   еңбек    сабақтарында   білім    алушылардың   бойына   ұлттық құндылықтарды   дарыту   халықтық   қолөнерді   меңгерту   негізінде   жүзеге асырылады. Мысалы, 5-сыныпта «5.1.2.1 қазақ халқының ұлттық және әлем мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зерделеу» оқыту мақсатымен жұмыста сабақта киіз үйдің макетін жасап, өз жұмыстарының презентациясын көрсетеді, 8-сыныпа «8.1.2.1 тарихи және мәдени шығу тегі әр түрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету» оқыту мақсатымен жұмыста қазақтың ұлттық сандығының нобайы сызылады, сандық жасап, өз жұмыстарын көрсетеді. Музыка    сабақтарында    5-сыныпта     «5.1.1.1   тыңдалған     музыкалық шығарманы                 талдау         (туған       өлкедегі     музыкалық    шығармашылықтың ерекшеліктері туралы түсінігінің болуы), оның жанрын, стилін, түрін және музыкалық көркемдеуші құралдарды анықтау» оқыту мақсатымен сабақта

қазақтың халық әні «Бір баланы» тыңдайды және әнге аннотация жазып, әнді орындайды, 6-сыныпта «6.1.1.1 тыңдаған музыкалық шығарманы талдау, туған өлкенің жыршы-термеші, әнші және сазгерлерінің шығармашылығы туралы және өнердің түрлері, стилі мен жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау» оқыту мақсатын іске асыруда білім алушылар қазақтың ауызша-кәсіби аспаптық музыкасы туралы әңгіме жүргізіп, Құрманғазы Сағырбайұлы мен Тәттімбет Қазанғапұлының шығармашылықтарын салыстырады, күйшілердің «Қосбасар», «Аман бол, шешем, аман бол» күйлерін тыңдайды, композиторлардың орындаушылық шеберліктерін талқылайды.

«Құқық негіздері» пәні бойынша сабақтарда, мысалы, отбасы құқығын, құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамды зерделеу кезінде қазақтардың әдет құқығының бірегейлігі мен адамгершілігін негіздеу үшін ұлттық көркем шығармалардан, қазақтың белгілі тарихи тұлғаларының, ойшылдарының, ағартушыларының сөздерінен үзінділерді пайдалану ұсынылады. Мәселен, 10- сыныпта «Құқықтық мемлекет, азаматтық қоғам» бөлімінде «10.1.2.1 құқықтық мемлекет принциптерін айқындау» мақсатын пысықтау үшін белгілі ғалым, заңгер, Алашорда жетекшісі Ә. Бөкейхановтың құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам туралы көзқарастарын оқу және талдау үшін тапсырма беруге болады. Осы ретте білім алушылар қазақ ойшылының қандай идеялары біздің Конституциямызда көрініс тапқаны туралы талқылау жүргізеді.

Оқыту мен тәрбиелеудегі құзыреттілік тәсіл

Құзыреттілік тәсілдің негізгі ұстанымы – білім алушының өз тәжірибесіне сүйене отырып, әртүрлі салалардағы және іс-әрекет түрлеріндегі мәселелерді өздігінен шешу қабілетін дамыту. Демек, оқу процесін ұйымдастырудың мәні – білім беру мазмұнын құрайтын танымдық, коммуникативтік, ұйымдастырушылық, дүниетанымдық, адамгершілік және басқа да мәселелерді шешуде білім алушының тәжірибесін қалыптастыруға жағдай жасау.

Білім беру нәтижелерін бағалау белгілі бір кезеңде қол жеткізілген құзыреттілік деңгейлерін талдауға негізделеді, сондықтан алдағы өмірде қажет болатын белгілі бір дағдыларды дамыту үшін бастауыш мектептен бастап құзыреттілік тәсілді қалыптастыру қажет.

Құзыреттілік тәсілді жүзеге асыру педагогтердің оқу мақсаттарын қайта ойластыруын; білім беру технологияларын мұқият таңдауын; оқытудың әдіс- тәсілдеріне белгілі бір талаптар қоюын көздейді. Оқу үрдісінде жоба әдісін қолдану, сыни тұрғыдан ойлауды, пікірталас әдісін, кейс-стадилерді, стандартты емес тапсырмаларды дамыту, ғылыми-практикалық сипаттағы оқу әрекетін ұйымдастыруды және т.б. ұсынылады.

Мысалы, «Ана тілі» пәнінде берілген «1.1.2.1 көмекші құралдар (тірек сызба, сюжетті сурет) арқылы оқиғаның ретін сақтай отырып баяндау» оқыту мақсатын жүзеге асыруда білім алушыда құзыреттілікті қалыптастыру үшін сызбаларды, суреттерді, модельдерді оқуды, күнделікті өмірде көмекші құралдарды қолдана білуді және өз ойларын ауызша ғана емес, жазбаша түрде де білдіруді үйрену маңызды. Сонымен қатар, «Қазақ тілі» пәнінде құзыреттіліктерінқалыптастыруүшін«2.2.5.1*дереккөздерден(сөздік,

анықтамалық, энциклопедия) мәліметті табу жолын анықтап, берілген тақырып, сұрақ бойынша мәліметті іріктеп алу» мақсатын алуға болады.

«Обучение грамоте» пәні бойынша «1.1.2.1 пересказывать с соблюдением порядка событий с помощью вспомогательных средств (опорной схемы, сюжетного рисунка)» оқыту мақсатымен жұмыс жасауда білім алушылардың схемаларды, суреттерді, модельдерді оқуды, күнделікті өмірде көмекші құралдарды қолдануды және өз ойларын ауызша ғана емес, жазбаша түрде де білдіруді үйренуі маңызды. Аталған дағдыны қалыптастыруды жалғастыру үшін

«Орыс тілі» пәнінде «2.1.3.1 отвечать на вопросы и подбирать соответствующую иллюстрацию/ картинку/схему к прослушанному тексту», оқыту мақсатымен жұмыс жасалады. Ал негізгі орта және жоғары сыныптарда барлық пәндерде ұстаным мен шешімді таңдауды негіздеу кезінде диаграммаларды, суреттерді, кестелерді, модельдерді қолдану ұсынылады.

«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінде берілген «5.3.2.1 хат, жарнама мазмұнын түсіну, стильдік ерекшелігін анықтау» мақсатын жүзеге асыру барысында білім алушының өз ойын ауызша ғана емес, жазбаша түрде де білдіру дағдыларын дамытуды қамтамасыз етеді. Білім алушыда оқу мақсатына сай досына, атасына, апасына, ағасына, сыныптасына хат жазу арқылы өз ойын жинақтап, ішкі сезімін, айналасына, белгілі бір тақырыпқа деген көзқарасын білдіре алу құзыреттілігі дамиды.

Құзыреттілік тәсіл функционалдық сауаттылықты және тәжірибеге бағдарланған оқытуды қалыптастыруға бағытталған, білім алушыларды өмірлік жағдайларда алған білімін қолдануға бағыттайды.

Мысалы, 8-сыныптағы физика сабақтарында білім алушылар мынадай практикалық жұмыстарды орындай алуы тиіс:

• күштің, сондай-ақ жұмыс пен энергияның әсерінен дене қозғалысының заңдылықтарын зерттеу үшін сапалық және сандық есептерді шешу;
• әр түрлі әдістер мен құралдарды қолдана отырып, мұздың балқу температурасын зерттеу және алынған мәліметтерді талдау;
• судың булану жылдамдығының температура, ауа ылғалдылығы, бетінің ауданы және т.б. сияқты әртүрлі факторларға тәуелділігін анықтау.;
• оптикалық жүйелердің жұмыс істеу принциптерін түсіну, кескінді фокустау және камера сенсорында кескін қалыптастыру мақсатында адам көзі мен камераның оптикалық жүйесін салыстыру.

Осы тәсілге сәйкес педагог білім алушылардың мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескере отырып, негізгі құзыреттерді қалыптастырады.

Мысалы, география бойынша «7.1.1.3 географиялық дерек көздермен жұмыс істейді: карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар» оқыту мақсаттарын жүзеге асыру кезінде географиялық зерттеу әдістерін меңгеру үшін практикалық бағыттылығын көрсету маңызды, білім алушы «8.1.1.3 далалық, картографиялық, теориялық географиялық зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіріп, қолданады» оқу мақсатында оларды нақты мысалдар арқылы көрсетеді және өз түсінігін негіздейді.

Құзыреттілік тәсіл іс-әрекетке негізделген тұжырымдама негізінде «іс- әрекет арқылы оқытуды» қамтиды және білім алушы игерілген білімді практикада қолдана білуі керек деген талапты күшейтеді.

STEM / ЅТЕАМ тәсіл – инженерлік-техникалық білім мен қолданбалы өнерді дамыту үшін ғылымды, технологияны, инженерияны, өнер мен математиканы біріктіре отырып, білім берудің барлық деңгейлерінде білім алушыларды даярлаудың кешенді жүйесі. Оқытудың негізгі принципі – теория мен практиканың үйлесімі, теорияның маңыздылығын, оның өмірде немесе жұмыста, жеке тәжірибеде қолданылуын көрсете алатын нақты тапсырмаларды орындау арқылы оқытылатын материалды бекіту.

STEM/ ЅТЕАМ технологияларына негізделген тәсіл сабақта да, сабақтан тыс уақытта да қолданылады. Сабақты өткізу кезінде проблемалық бағдарланған және эвристикалық оқытуды, ал сабақтан тыс уақытта – жобалық және зерттеушілікке бағдарланған оқытуды қолдану ұсынылады.

1. кесте - STEM-тәсілді жүзеге асыру бойынша оқыту мақсаттарына мысалдар

Білім беру процесінде STEM/ЅТЕАМ тәсілдерін қолдану белгілі бір тақырыптарға сәйкес кіріктірілген оқытуды қарастырады.

Жаратылыстану-ғылыми цикл пәндерін оқытуда STEM-тәсілін іске асыру бойынша ұсыныстар:

• практикалық тапсырмалар мен жобаларды қолдану, әртүрлі ғылыми салаларды білуді қажет ететін тапсырмаларды енгізу. Бұл білім алушыларға білімді іс жүзінде қолдануға және нақты мәселелерді шешу дағдыларын

дамытуға көмектеседі;

• мультимедиалық технологияларды, интерактивті тақтаны, компьютерлік бағдарламаларды, модельдеуді және т. б. сабақтарды білім алушылар үшін қызықты әрі тиімді ету үшін пайдалану;
• ғылыми әдістерді қолдануға, гипотезаларды тұжырымдауға, эксперименттер жүргізуге және деректерді талдауға үйрету. Бұл ғылыми жұмыс және сыни ойлау дағдыларын дамытуға көмектеседі;
• инженерия мен дизайнда технологияны қолдануға үйрету. Бұл технология мен инженерия дағдыларын дамытуға көмектеседі;
• шығармашылық пен инновацияны дамыту әдістерін қолдану.

Педагогтерге оқу тапсырмаларының, шығармашылық жобалардың негізінен қолданбалы сипатына назар аудара отырып, сабақтарды, оқу сабақтарын жоспарлау ұсынылады. Сонымен қатар, тапсырмалар мен жобаларды орындау бірлескен шығармашылық, зерттеу қызметін қамтиды, оның барысында өзара қарым-қатынас орнату қабілеті дамиды. Білім алушының педагогпен және басқа білім алушылармен бірлескен оқу іс-әрекеті процесінде алынған өнімнің маңыздылығына назар аудару қажет.

Функционалдық сауаттылықтың негізгі құрамдас бөліктеріне: оқу сауаттылығы, математикалық сауаттылық, жаратылыстану-ғылыми сауаттылық, қаржылық сауаттылық, жаһандық құзыреттер мен сыни ойлау жатады.

Үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұны білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға, негізгі және пәндік құзыреттерді қалыптастыруға бағытталған. Бұл ретте функционалдық сауаттылықты дамытуға бөлімшені оқытудың әрбір мақсаты бағытталғанын түсіну маңызды, сондықтан мақсатқа жету әр бөлімді зерделеу кезінде ойластырылуы тиіс.

Сауаттылықтың әртүрлі аспектілерін біріктіретін кіріктіру тәсілі де пайдалы және тиімді болуы мүмкін. Бұл тәсіл арқылы білім алушылар әртүрлі пәндер мен білім салалары арасындағы байланысты түсінеді, сол арқылы әлемді тереңірек және жан-жақты түсінуге мүмкіндігі туады.

Әр пәнде сауаттылықтың барлық түрлерін кешенді дамыту үшін оқытудың келесі белсенді әдістері ұсынылады:

• тақырыптық жобалар: әртүрлі пәндердің элементтерін біріктіреді. Мысалы, экология жобасы ғылыми мақалаларды оқуды, эксперименттер жүргізуді, статистикалық деректерді талдауды және компьютерлік құралдарды қолдана отырып презентация жасауды қамтиды.
• интерактивті тапсырмалар: мәтінді талдауды, математикалық есептеулер және компьютерлік дағдыларды қолдануды қажет ететін тапсырмалар. Мысалы, білім алушылар ғылыми мақалаларды зерттей алады, негізгі ақпаратты бөліп көрсетеді, деректерді график түрінде ұсынады және олардың нәтижелерін компьютерлік презентацияларды қолдана отырып көрсете алады.
• қызығушылықтарына қарай зерттеулер мен жобалар: білім алушыларды қызықтыратын тақырыптарды зерттеуде оларға қолдау көрсету үшін қолдануға болады. Мысалы, егер білім алушы ғарышқа қызығушылық танытса, ол осы тақырыпта ғылыми мақалаларды оқып, арнайы математикалық есептеулерді шығарып, компьютерлік модельдер жасай алады және зерттеген тақырыбы бойынша презентациялар жасайды.
• проблемаға бағытталған тәсіл: шынайы проблеманы шешу тұрғысынан оқытуда қолдануға болады. Жауапты іздеу үшін білім мен дағдылардың әр түрін талап ететін сұрақтарды пайдалану.
• топтық жұмыс: топтағы әр білім алушының қызығушылығы мен дағдысына қарай өз үлесін қоса алатындай жұмыс түрлері. Мұндай топтық жобалар білім алушыларға сауаттылықтың әртүрлі аспектілерін біріктіріп, бір уақытта бірнеше пәннің мазмұнын байланыстыра отырып жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Оқу сауаттылығы

Оқу сауаттылығы – «жазбаша мәтіндерді түсіну және оларға рефлексия жасау қабілеті. Білім алушылар диаграммалар, суреттер, карталар, кестелер және

графиктер түрінде берілген әртүрлі жанрдағы мәтінді түсіну, ақпаратты табу, мәтінді түсіндіру, оның мазмұны туралы ойлану, оның мәні мен мағынасын бағалау қабілетін көрсетуі тиіс».

Оқу сауаттылығын қалыптастыру үшін бастауыш сыныптардан бастап әр түрлі мәтіндерді, соның ішінде электронды мәтіндерді қолдану қажет, өйткені білім алушылар әртүрлі формада: диаграммалар, суреттер, карталар, кестелер мен графиктер түрінде ұсынылған әртүрлі жанрдағы мәтінді түсіну қабілетін көрсетуі қажет, мәтінді түсіндіру, оның мазмұны туралы ойлау, оның мәні мен мағынасын бағалау.

Сөйлеу әрекетінің 4 түрін: тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым, сондай-ақ жоғары сатыдағы дағдылары дамыту үшін: мәтіндерді талдау, жинақтау және бағалау шынайы өмірлік жағдайларда әртүрлі тілдік рецептивті (диалогты тыңдау, әртүрлі жанрдағы мәтіндерді оқу және т.б.), өнімді (монолог, презентация, хат және т.б.) және интерактивті (өзара әрекеттесуді қажет ететін) әрекеттер арқылы коммуникативтік тілдік құзыреттерді қолдануға болады.

Аталған дағдыларды қалыптастыру және дамыту үшін іс-әрекеттің әр түрімен үйлескен тапсырмаларды қолдану ұсынылады (3-кесте).

1. кесте - Тілдік пәндер сабақтарында коммуникативтік тәсіл шеңберінде функционалдық сауаттылықты дамыту.

Тілдік пәндер бойынша оқу бағдарламаларының оқыту мақсаттарын пысықтау PIRLS және PISA халықаралық зерттеулерінде бағаланатын оқу сауаттылығы дағдыларын қалыптастыруға және дамытуға мүмкіндік береді:

• нақты түрде берілген ақпаратты табу;
• тікелей қорытындылар жасау;
• ақпараттың идеясын түсіндіру және кіріктіру;
• мәтін элементтерінің мазмұнын бағалау және сынау.

Оқу сауаттылығы дағдыларын тек тілдік пәндердің сабақтарында ғана емес пәнаралық контексте де дамыту қажет, ол үшін:

• оқуға үйретуді басқа пәндермен кіріктіру;
• тілдерді және басқа пәндерді оқытатын мұғалімдер арасындағы ынтымақтастықты нығайту;
• оқудың әртүрлі стратегияларын қолдану дағдыларын дамыту, атап айтқанда, білім алушылардың оқығанын біріктіру, жинақтау және бағалау дағдыларын дамыту;
• өз пікірін білдіруді қажет ететін тапсырмаларды қолдану (ашық сұрақтардың көмегімен);
• оқылатын мәтінді таңдауда сараланған тәсілді қолдану, белгісіз сөздердің үлесі немесе оның байланысы мен құрылымы арқылы мәтіннің күрделілігін анықтауға болады;
• цифрлық мәтіндермен, соның ішінде интернет-ортада жұмыс жасау дағдыларын дамытуға машықтандыру;
• оқу және цифрлық сауаттылыққа үйрету бағдарламаларын кіріктіру және т.б.

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған бастауыш сынып білім алушыларының оқу сауаттылығын қалыптастыру, PIRLS критерийлерін қолдана отырып, тілдік пәндер бойынша білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдар дайындауда.

Математикалық сауаттылық

Математикалық сауаттылық – негізделген математикалық пайымдаулар жасау және әртүрлі контекстегі есептерді шешу үшін математиканы қолдану және түсіндіре білу қабілеті.

Математикалық сауаттылықты қалыптастыру үшін нақты өмірлік жағдаяттармен байланысты әртүрлі процестердің математикалық модельдерін құру дағдыларын дамытуға, логикалық, сыни және кеңістіктік ойлауды дамытуға бағытталған тапсырмаларды; кесте, диаграмма, график және т.б. түрінде берілген статистикалық мәліметтерді талдау және өңдеуге байланысты практикалық тапсырмаларды қарастырған жөн. Сонымен қатар, мәтінді есептерді шығару, оның ішінде пайызға берілген тапсырмаларды орындау ұсынылады.

1. кесте - Математика сабағында функционалдық сауаттылықты дамыту

Математикалық сауаттылық зерттеу сипатындағы тапсырмаларды шешуде де қалыптасады, оларды орындай отырып, білім алушылар қолда бар деректерді тапсырма сұрақтарымен байланыстыра алады, тапсырма сұрағынан қолда бар деректерге іздеу қадамдарын жоспарлайды, табылған шешімді тапсырма сұрақтарымен салыстырады, нәтижені алудың әр қадамының дұрыстығын дәлелдейді, табылған шешімнің дұрыстығы мен толықтығын тексереді.

Математикалық сауаттылықты дамыту үшін мыналар ұсынылады:

• білім алушылардың әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерді пайдалану қабілетін дамыту;
• математикалық формулаларды қолдану, дербес жағдайларды жалпылау негізінде шамалар арасындағы тәуелділіктің формулаларын өздігінен құрастыру;
• дәлелдемелі пайымдау жүргізу, талқылауға қатысу және логикалық негізделген қорытындылар жасау;
• математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен таңбаларды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру;
• когнитивті және техникалық дағдыларды қажет ететін ақпаратты табу, бағалау, құрастыру және ұсыну үшін ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдалану қабілетін дамыту;

• білім   алушылардың  жазбаша  дағдыларын  дамытуға   ықпал   ететін жұмыстарды жүргізу: тапсырмаларды орындау үшін алгоритмдер жасау;
• математикалық есептерді   ауызша және жазбаша    шешу тәсілдерін сипаттау және түсіндіру;
• тапсырманың   орындалу   барысын   ауызша   және   жазбаша   талдау ұсынылады.

Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық

PISA-2025 халықаралық зерттеуінде жаратылыстану-ғылыми сауаттылық (ЖҒС) бағыты басты назарға алынады.

Анықтамаға сәйкес жаратылыстану-ғылыми сауаттылық іс-әрекетті негіздеу үшін ғылым, тұрақты даму және технология туралы дәлелді ойлау қабілетін білдіреді. Ол үшін келесі білік пен дағдыларды дамытуға ерекше назар аудару ұсынылады:

1. табиғи және технологиялық құбылыстарды ғылыми тұрғыдан түсіндіру;
2. ғылыми зерттеулер жобаларын әзірлеу және бағалау, сондай-ақ ғылыми деректерді түсіндіру;
3. жаһандық, жергілікті немесе жеке сипаттағы мәселелерді зерттеу, ғылыми ақпаратты бағалау және оны шешімдер қабылдауда пайдалану.

Осыған сәйкес жоғарыда аталған білік пен дағдыларды қалыптастыруға бағытталған ЖҒС тапсырмаларын қолдану ұсынылады.

Жаратылыстану-ғылыми   сауаттылықты   қалыптастыру   және    дамыту мақсатында мынадай тапсырмаларды орындау ұсынылады:

• физикалық процестерге диаграммалар,   сызбалар,  жалпылама  және талдау кестелерін құрастыру;
• сипаттау, салыстыру, графикті талдау, қорытынды жасау және жинақтау, есептердің шешуін ресімдеу дағдыларын қалыптастыру;
• жүргізілген практикалық және зертханалық жұмыстардың кеңейтілген жазбаша есептерін немесе ауызша баяндамалар жасауға үйрету;
• білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін, олардың пікірлерінің қисындылығы мен дәлелдер келтіру дағдыларын арттыру (5-кесте).

1. кесте – ЖҒС дамытуға арналған оқыту мақсаттарын іске асыруға мысалдар

Білім алушылардың жаратылыстану, техникалық, инженерлік ғылымдар мен математикаға деген қызығушылығын арттыру мақсатында ауызша, жазбаша, бастапқы және қосалқы дереккөздерден алынған мәліметтерді жинақтап, оларды іріктеп қорытындылауға баулу қажет. Сонымен қатар, білім алушылар ақпаратты қайдан іздеуді, дәлелдерді негіздеу үшін қандай ақпарат қажет екенін, алынған деректерді қалай түсіндіруге болатынын, күрделі себеп-салдарлық байланыстарды қалай құрылымдауды, бастапқы идеяларды қалай түсіндіру керектігін, өз қорытындыларын тарихи факт ретінде бұрын болған жағдайлармен қалай байланыстыруды білуі керек.

Компьютерлік сауаттылық

Жаһандық құзыреттілік пен креативті ойлауды дамыту үшін цифрлық технологияларды сауатты пайдалану маңызды. Сондықтан компьютерлік және ақпараттық сауаттылықты қамтамасыз ететін дағдыларды дамыту қажет: ақпаратты іздеу, берілген контексте ақпараттың пайдалылығын бағалау қабілеті және оның мазмұны мен пайда болуы жағынан анықтылығы, әртүрлі ақпараттық құрылғылармен және құралдармен жұмыс және т.б., сондай-ақ компьютерлік сауаттылық практикалық мәселелерді шешуге, басқа оқу пәндері бойынша тапсырмаларды орындауға ықпал етуі керек.

1. кесте – Тілдік пәндер сабақтарында коммуникативтік тәсіл аясында цифрлық сауаттылықты дамыту.

Оқытуда цифрлық құзыреттерді дамыту үшін пән мұғалімдеріне арналған ұсыныстар:

1. оқу    процесіне    цифрлық   құралдар   мен    қосымшаларды   енгізуді жоспарлау;
2. сабақтың    тақырыбына    немесе    оқу    бағдарламасының    бөліміне қызықтыру және ынталандыру үшін ойын түрде оқыту әдістерін қолдану;
3. цифрлық білім беру ресурстарын пайдалану;
4. шығармашылық    жұмыстарды     орындау     кезінде     ақпараттық- коммуникациялық технологияларды пайдалану.

Цифрлық білім беру ресурстарын дидактикалық мақсаттарға сәйкес сабақтың әртүрлі кезеңдерінде: жаңа материалды түсіндіруде, бекітуде және өзіндік жұмыста, қорытынды сабақта, қайталау кезінде және т.б. пайдалануға болады.

Инклюзивті білім беру ортасы барлық балалардың табысты әлеуметтенуі мен жұмысқа орналасуы мақсатында олардың білім беру қажеттіліктерін барынша қанағаттандыру үшін оңтайлы жағдайлар жасауды көздейді.

Білім беру ұйымында инклюзивті білім беру ортасын құрудың негізгі шарттары:

• инклюзивті білім беру саласында нормативтік-құқықтық актілерді жүзеге асыру;
• ғимараттың сәулет-кеңістік тұрғысынан қолжетімді (кедергісіз) ұйымдастырылуы (оқу кеңістігін бейімдеу);
• білім алушылардың білім беру қажеттіліктеріне сәйкес келетін материалдық-техникалық және оқу-әдістемелік жабдықтау (оқытудың арнайы құралдары);
• білім беру процесін дараландыру: бейімделген оқу жоспарлары мен оқу бағдарламалары; білім беру-тәрбиелеу әдістемелерінің, формаларының және құралдарының вариативтілігі және икемділігі;
• педагогтердің инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс істеуге тұлғалық және кәсіби дайындығы (инклюзивті білім беру идеясын құндылықтар ретінде қабылдау, үздіксіз білім алу және өзін-өзі дамыту);
• «отбасы-мектеп-қоғам» жүйесінде инклюзивті білім беру процесі қатысушыларының өзара байланысы шектерінің кеңеюі.

Білім беру ұйымдарына инклюзивті мәдениетті қалыптастыруға назар аудару ұсынылады, себебі оның негізінде жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктері бар барлық білім алушыны қабылдау, сондай-ақ тұтастай алғанда инклюзия философиясы жатыр.

Педагог инклюзивті практикада мектептің психологиялық-педагогикалық қолдау қызметі мамандарын (психолог, логопед, әлеуметтік педагог, арнайы педагог және т.б.) тарта отырып және ата-аналарды инклюзивті білім беру процесіне қоса отырып, білім алушыларды қолдаудың әртүрлі технологиялары мен стратегияларын қолдануы қажет.

Мектепте инклюзивті практика білім беру процесінің барлық қатысушыларымен, сыртқы серіктестермен (ПМПК, ППТК, ОО және т.б.), сондай-ақ инклюзивті білім беруді дамытуға мүдделі басқа ұйымдармен тығыз өзара байланыс кезінде іске асырылады.

Инклюзивті білім беру ортасын құрудың тиімді жолдарының бірі инклюзивті мәдениетті, инклюзивті саясатты және инклюзивті практиканы дамыту бойынша білім беру ұйымдарына тұрақты мониторинг (өзін-өзі бағалау) жүргізу болып табылады.

2.1БІЛІМ БЕРУДЕГІ САБАҚТАСТЫҚ                                                 

Білім берудегі сабақтастық білім алушының бір білім деңгейінен екіншісіне ауысқан кезінде психологиялық және педагогикалық дайындығын қалыптастыруға бағытталып, толыққанды дамуын қамтамасыз етеді. Бұл сабақтастық бір деңгейден екінші деңгейге тұрақты, үдемелі өтуді қамтамасыз ететін тиімді құралдар мен әдістердің көмегімен жүзеге асырылады.

Білім беру деңгейлерінің сабақтастығы, ең алдымен Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартымен қамтамасыз етіледі, онда сабақтастықты ескере отырып, мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім деңгейлері бойынша білім мазмұнының сәйкестігі, оқытуды іске асыру тәсілдері, жеке жас ерекшеліктері, психологиялық және физиологиялық ерекшеліктері негізінде әрбір баланың дамуы қарастырылады.

«Мектепке дейінгі - бастауыш мектеп - негізгі мектеп – орта мектеп» деңгейлеріндегі бір деңгейден келесісіне өту кезеңінде білім алушының мұғалімдермен және құрдастарымен жаңа қарым-қатынас жасауы кезінде оның оқу іс-әрекеті мен тәрбиесінде жаңа талаптар пайда болады.

«Мектепке дейінгі - бастауыш мектеп» деңгейіндегі сабақтастық

Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру деңгейлері арасындағы сабақтастық білім беру процесіндегі оқыту түрлері мен әдістерінің сабақтастығы мен бірлігінен, баланың мектепте оқуы үшін дене дамуы, психологиялық, эмоционалдық, әлеуметтік дайындығын қамтамасыз ететін білім алушылардың білімі мен дағдыларын кезең-кезеңімен арттырудан тұрады. Бастауыш мектеп баланың одан әрі жан-жақты дамуы үшін мектепке дейінгі білім беру нәтижелеріне сүйенеді.

Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы шеңберінде мектепке дейінгі ұйымдар мен мектептің тығыз ынтымақтастығы қажет, оның міндеттері балалардың мектепке деген қызығушылығын дамыту, олардың тиісті мектепалды даярлығы, балабақшадан мектепке көшудің табиғилығын қамтамасыз ету, мектепалды даярлық мәселелерінде мектеп пен отбасының өзара іс-қимылы болып табылады. Аталған міндеттерді іске асыру үшін балабақшалар мен мектепалды даярлық сыныптарына бармаған балалар үшін жазғы уақытта 2 аптадан 1 айға дейін білім беру ұйымдары жанындағы мектепалды даярлық курстары өткізіледі. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудыңүлгілікоқужоспары«Денсаулық»,«Пікір»,«Таным»,

«Шығармашылық», «Қоғам» сияқты білім беру салаларының кіріктірілуі көзделген курстардың мазмұнына негізделеді.

Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру сатыларының сабақтастығын іске асыру жөніндегі жұмыс түрлері:

1. Мектепке дейінгі ұйымдар мен мектеп педагогтерінің бірлескен семинарлары мен педагогикалық кеңестері.

1. Мектепке дейінгі ұйымдар мен мектептердің бастауыш сыныптарында оқитын педагогтердің, ата-аналардың бірлескен іс-шаралары (мерекелер, экскурсиялар, спорттық жарыстар, балабақшалардағы «Түлектер күні»);
2. Преподавателиге, ата-аналарға арналған психологиялық тренингтер.
3. Мектепке дейінгі ұйымдар мен мектеп психологтарының, медицина қызметкерлерінің бірлескен іс-қимылдары.
4. Балалардың мектепке дайындығын диагностикалау.
5. Мектепке дейінгі ұйымдардың түлектерінен 1-сыныпты жасақтауда жасалатын жұмысты мектеппен бірлесіп атқару.

Бейімделу процесін жүзеге асыру жолдары:

• білім алушылардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеу;
• білім алушылар үшін жайлы білім беру ортасын құру (оқуға ынтасын арттырып, жағымды эмоционалдық көңіл-күйді қалыптастыру, оқу процесінде денсаулық сақтау технологияларын қолдану, күн тәртібін дұрыс ұйымдастыру, домтапсырмасын орындау үшін жайлы жұмыс орнын реттеу, теңгерімді тамақтануды ұйымдастыру);
• бейімделу қиындықтарын анықтау және талдау, реттеу жолдарын әзірлеу;

«Бастауыш мектеп-негізгі мектеп» деңгейіндегі сабақтастық

5-сыныпта білім алушылардың бейімделу кезеңі оқу материалының күрделенуімен, пәндік оқытумен, мұғалімдер құрамының өзгеруімен, білім алушылардың оқу қызметіне қойылатын талаптардың артуымен байланысты. Мұның бәрі бесінші сынып білім алушыларының эмоционалдық жағдайына әсер етеді, оқуға деген қызығушылығы мен ынтасын төмендетеді, сонымен бірге олардың алаңдаушылығын арттырады, мінез-құлқының өзгеруіне әсер етіп, құрдастарымен қарым-қатынасты бұзуы мүмкін.

Оқытудың сабақтастығын жүзеге асыру орта және бастауыш деңгейдегі педагогтер арасында әдістемелік өзара іс-қимылды жолға қоюды көздейді.

Жұмыстың негізгі бағыттары:

• ұйымдастыру жұмыстары: педагогикалық кеңестер, педконсилиумдар,

«дөңгелек үстелдер», әдістемелік бірлестіктер кеңестерін өткізу, 4 және 5-сынып педагогтерінің, болашақ бесінші сыныптардың сынып жетекшілерінің сабақтарға өзара қатысуы, болашақ бесінші сынып мұғалімдерінің қатысуымен ата-аналар жиналыстары, әртүрлі тақырыптық көрмелер;

• балалармен жұмыс: ата-аналардың қатысуымен 4 және 5-сынып білім алушыларының бірлескен іс-шаралары (спорттық жарыстар, мерекелер, экскурсиялар, конкурстар және т. б.);
• үй тапсырмасын оңтайландырып, оған шығармашылық, өзгермелі сипат

беру;

• бастауыш білім беру деңгейіндегі пәндер бойынша білім алушылардың

білім деңгейін, біліктілігі мен дағдыларын педагогикалық диагностикалау;

• психологиялық диагностика: білім алушылардың орта буында оқуға дайындық деңгейін анықтау;
• педагогтермен,  білім   алушылармен  және   олардың ата-аналарымен консультативтік жұмыс;

• реттеу және дамыту жұмысы.

Білім алушыларды тиімді бейімдеу үшін келесі іс-шаралар атқарылуы керек:

1. Білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру, олардың дамуының жеке траекторияларын әзірлеу және іске асыру, білім алушылардың нәтижелеріне мониторинг жасау және оны реттеу жұмыстары.
2. Оқыту кезіндегі іс-әрекеттілік пен кіріктірілген оқыту тәсілдерін, оқу-тәрбие процесінің практикалық бағыттылығын, оқытудың интербелсенді әдістерін қолдану негізінде оқытуды іске асыру.

«Негізгі мектеп-орта мектеп» деңгейіндегі сабақтастық

Жалпы білім берудің үшінші кезеңінің ерекшелігі бейіндік оқытуға көшу болып табылады. Жалпы орта білім беру деңгейінде жалпы және кәсіптік білім беру арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету, мектеп түлектерін кәсіптік жоғары білім беру бағдарламаларын игеруге даярлау қажет. Сабақтастық оқу бағдарламасының мазмұнын құрайтын білім мен дағдыларды нығайту, тереңдету және кеңейту арқылы жүргізіледі.

Сабақтастық мәселесін шешудің негізгі міндеттері:

• білім алушының орта мектеп жағдайына сәтті бейімделуі;
• негізгі және жалпы орта мектеп білім алушыларын оқыту және тәрбиелеу үрдісін жақындастыру;
• білім алушылардың білім нәтижелерін бағалаудың тәуелсіз нысандарына, оның ішінде ББЖМ, қорытынды аттестаттауға, ЕНТ-ға дайындығы;
• өзін-өзі тану және айналасына қамқорлықпен қарап, нәтижелі кері байланыс жағдайын жасау;
• білім алушылардың денсаулығын сақтау жағдайлары.

Оныншы сынып білім алушысына «жоғары сынып оқушысы» екенін сезінуіне, оқудың мәні мен мағынасын анықтауына көмектесу маңызды.

Негізгі және жалпы орта білім беру арасындағы оқытудың сабақтастығын қамтамасыз ету бағыттары:

1. Бейінге сәйкес білім беру бағдарламаларын таңдау арқылы оқыту сабақтастығын жүзеге асыру.
2. Білім алушылардың білім жетістіктеріне мониторинг.
3. Пәндер     бойынша    сыныптан     тыс     жұмыстарды    (үйірмелер, факультативтер) ұйымдастыру.
4. Пәндер бойынша бірыңғай жалпымектептік онкүндіктерді өткізу.
5. Ата-аналармен жұмыс: жеке кеңес беру, ашық есік күні, мектеп сайты, қамқоршылық кеңестер.

Бейімделу процесін жүзеге асыру жолдары:

• білім алушылардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеу;
• 10-сыныпқа келген 9-сынып білім алушыларының пәндер бойынша және 10-сыныптың бүкіл оқу жылында білім сапасын мониторингілеу, анықталған олқылықтардың орнын толтыру;
• бейімделу қиындықтарын анықтау және талдау, реттеу жолдарын әзірлеу;

• оқу процесіне барлық қатысушылардың: мұғалімдердің, ата-аналардың, білім алушылардың қатысуымен сабақтастықты іске асыру шеңберіндегі міндеттерді шешу;
• негізгі мектепте (9-сыныптар) және жалпы орта мектепте (10-сыныптар) оқытудың мазмұны мен әдістерінде сабақтастықты іске асыру; кері байланыс мүмкіндіктерін жасау.

Тәрбие жұмысы біртұтас тәрбие бағдарламасы негізінде жүзеге асырылады. Бағдарлама жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде адал азаматты тәрбиелеуді көздейді. Білім беру ұйымдарының барлық тәрбие жұмысының мазмұнында ұлттық мүдде, ар-ұят, алғыс айту, ілтипат, талап сияқты құндылықтар көрініс табуы қажет.

Білім беру ұйымдарында білім алушыларды тәрбиелеу ісі:

• оқу пәндерінің мазмұны;
• сынып сағаттары мен тәрбиелік іс-шаралар;
• сыныптан тыс іс-әрекеттер мен қосымша білім беру (үйірмелер, клубтар, секциялар, факультативтер және т.б.) арқылы жүзеге асырылады.

1. Оқу пәндері шеңберінде:
   • сабақ тақырыбының тәрбиелік мәнін ескеру және оның сабақ барысында жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
   • бастауыш сынып пәндері апталығын жоспарлау мен өткізуде ортақ тақырыптардың әлеуетін ескеру;
   • орта және жоғары сыныптарда пән апталықтарын жоспарлау мен өткізуде жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға назар аудару қажет.

Күнделікті сабақтың қысқа мерзімді жоспарларын әзірлеуде Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында берілген жалпы білім беру мазмұнының базалық құндылықтары мен жалпыадамзаттық және қазақ халқының ұлттық құндылықтарын кіріктіру ұсынылады. Мысалы, Қазақстан тарихын оқытуда еліміздің ұлттық мұрасы мен мәдениетіне құрметпен қарауды дәріптеу немесе әдебиетті оқыту барысында шығармаларды талдау арқылы жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарға басымдық беру, географияны оқыту барысында табиғатқа, табиғи мұраға ұқыптылықпен қарау және табиғи ресурстарды үнемді әрі тиімді қолдану еліміздің тұрақты дамуы үшін маңызды екендігін дәріптеу ұсынылады.

Педагогтер сабақ мақсатының пәндік мазмұнын ғана емес, сол оқу мақсаты

шеңберіндегі қазақстандық және/немесе тәрбиелік компоненттерді ескеруі маңызды.

1. Сынып сағаттары мен тәрбие іс-шаралары шеңберінде:
   • әдептілік, әділеттілік, мейірімділік, адалдық, отаншылдық, қамқорлық, азаматтық жауапкершілік, еңбекқорлық, ұлттық мұра мен қазақ тілін қастерлеу, қоғам игілігіне қызмет ету, денсаулық пен салауатты өмір салтын ұстану секілді қасиеттерді қалыптастыруға тұғыр болатын ұлттық мүдде, ар-ұят, талап құндылықтарын дарытуға ықпал ететін дөңгелек үстелдер, пікірталастас, талқылау, рөлдік ойындар, кейстерді шешу және т.б. формада өткізу ұсынылады;
   • құндылықтар тәрбие жұмысының нәтижесі ретінде білім алушылардың мінез-құлқы мен тұлғалық қасиеттері арқылы көрініс табуы үшін сынып сағаттарын сындарлы тәсілдеме негізінде ұйымдастырып, интербелсенді формада өткізу ұсынылады;
   • сынып сағаттарын мектептің педагог-психологімен бірлесіп өткізу ұсынылады (педагог-психологпен бірлескен сынып сағатының санын, өткізу жиілігін білім беру ұйымдары дербес анықтайды).

Білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды қалыптастыруда келесі тақырыптар бойынша сынып сағаттарын өткізу ұсынылады:

«Ар-ұят және жауапкершілік»

«Біздің қоғамдағы әділеттілік»

«Іс-әрекеттегі мейірімділік»

«Мейірімділік құндылығы»

«Күнделікті өмірдегі адалдық»

«Этикалық құндылықтарды дамыту»

«Отаншылдық және оның мәні»

«Біздің қоғамдағы азаматтық жауапкершілік»

«Еңбекқорлық және оның табысқа әсері»

«Ұлттық мұраны, қазақ тілін ұлықтау»

«Қоғам игілігіне қызмет ету»

«Денсаулық және дұрыс тамақтану мәдениеті»

«Салауатты өмір салтындағы дене белсенділігінің рөлі»

«Зиянды әдеттер және олардың денсаулыққа әсері»

«Құқықтық мәдениет және оның маңызы»

«Қазіргі әлемдегі цифрлық сауаттылық» және басқалар.

Сынып жетекшілері ұсынылған сынып сағаттарының тақырыбын таңдауда және сынып сағаттарының мазмұнын әзірлеуде білім алушылардың жас ерекшелігін, олардың қызығушылықтары мен қажеттіліктерін және өңірдің сұранысын ескеруі қажет.

1. Сыныптан тыс іс-әрекеттер шеңберінде:
   • бірлескен жобаларды немесе әлеуметтік тәжірибелерді («Қайырымдылық», «Қарияға қол ұшын соз» және т.б. акциялар) іске асыру;
   • қосымша білім алуға жағдай жасау;
   • тәрбие жұмысын күшейтуге мүдделі мемлекеттік органдарды тарту (кездесулер, бірлескен іс-шаралар, акциялар, жарыстар, жобалар конкурстары, кәсіптік бағдарлау кездесулері, профилактикалық әңгімелер және т. б.)
   • танымал, атақты тұлғаларға, оның ішінде мектепке аты берілген тұлғалар туралы тереңірек білуіне бағытталған іс-шараларды өткізу;
   • білім беру ұйымы орналасқан өлкенің танымал тұлғаларымен, еңбек ардагерлерімен және мектепті бітіріп, табысты еңбек етіп жүрген түлектермен кездесу ұйымдастыру ұсынылады.

Білім беру ұйымдары мен мүдделі мемлекеттік органдардың бірлескен іс- шараларын ұйымдастыруда білім алушылардың ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді және олардың жас, жеке, психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып іс-шаралардың мазмұнын білім беру ұймының басшыларымен, тәрбие ісі жөніндегі орынбасарларымен, педагог-психолог мамандармен алдын ала келісу ұсынылады.

Пән мұғалімдері мен сынып жетекшілері оқыту мен тәрбиенің біртұтастығын қамтамасыз ету үшін сыныптан тыс жұмыстар аясында бірлескен жобаларды ұйымдастыра алады. Жобалар ғылыми зерттеулерді, мәдени және тарихи ескерткіштерді зерделеуді көздеуі мүмкін немесе әлеуметтік маңызы бар іс-шараларды ұйымдастыруға бағытталуы мүмкін. Мұндай жобалардың мақсаты – білім алушыларды алған білімдерін іс жүзінде қолдануға үйрету, коммуникативті және шығармашылық қабілеттерін дамыту, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды дәріптеу.

Бірлескен жобалар білім алушылардың сыни ойлауын, эмпатияны және қоғамдағы өзара әрекеттесу үшін маңызды әлеуметтік дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Білім алушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған жобалардың көптеген түрлері бар. Мысалы, «Таза аула», «Жасыл мектеп», «Эковолонтерлер», «Экологиялық мониторинг», «Экологиялық туризм», «Үнемді тұтыну», «Қалдық заттарға екінші өмір сыйла», «Мектептегі энергияны үнемдеу», «Судың да сұрауы бар», т.б.

Білім алушылардың құқықтық мәдениетін дамытуға бағытталған жобалар практикалық жұмыстардан бастап ғылыми-зерттеу жобаларына дейінгі іс- шаралардың кең ауқымын қамтуы мүмкін. Олар: «Менің елім және менің құқығым», «Құқық-квест», «Заңға қосқан үлесім», «Жеткіншектің жеті жарғысы», «Заң мамандықтары». Бұл жобалардың барлығы білім алушыларға өздерінің құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ еліміздің құқықтық жүйесінің

жұмысын түсінуге ықпал етеді.

Еңбекқорлыққа тәрбиелеу үшін келесі жобалар ұсынылады: «Қолөнер шеберханасы», «Еңбегі адал жас өрен», «Өзің жасап көр», «Аспаздық жоба» және т.б.

Ар-ұят, намыс, адалдық, жауапкершілік сияқты құндылықтарды жетілдіру үшін мынадай тақырыптағы жобалар ұсынылады: «Бейбіт күннің каһармандары», «Өнер мен құндылықтар», «Тарихқа құрмет», «Менің отбасымның өмірлік жолы», «Уақытты басқару және өзін-өзі ұйымдастыру» және т.б.

Салауатты өмір салтының маңыздылығын түсінуі және денсаулықты нығайтатын әдеттерге дағдылануы үшін келесі жобалар тақырыптары ұсынылады: «Күнделікті пайдалы тағам», «Зиянды әдеттен аулақ бол», «Спорт және мен», «Қауіпсіздік және алғашқы көмек», «Психологиялық әл-ауқат және күйзеліске төзімділік», «Ұйқы және оның денсаулыққа әсері», «Экранға тәуелділік: жаман әдет», «Цифрлық гигиена» және т.б.

Білім күнін өткізу

1 қыркүйекте «Білім күнін» өткізу форматын білім беру ұйымдары дербес анықтайды және мектептің барлық қауымдастығының қатысуын қамтамасыз етеді. Білім күніне арналған сынып сағатының ұсынылып отырған тақырыбы:

«Мектебім – мейірім мекені!».

Мемлекеттік туды көтеру және гимнді орындау Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін пайдалану ережесіне сәйкес жүргізіледі.

Педагогтер ұлттық құндылықтарды дәріптеуге, достық пен жауапкершілік, бір-біріне сыйластық құндылықтарын дарытуға мән беруі қажет.

Салтанатты жиынға мектеп оқушыларының ата-аналары/заңды өкілдері, ата-аналар комитетінің мүшелері, оның ішінде бірінші сынып оқушыларының ата-аналарының/заңды өкілдерінің бірінің іс-шараларға қатысуының маңызды екендігіне назар аудару қажет.

Мыналар:

• балалардың жазғы демалыстан алған әсерлерін, сондай-ақ жаңа оқу жылынан не күтетіндерін талқылау;
• «Оқуға құштар мектеп» жобасы шеңберінде жазғы демалыс барысында оқылған кітаптарды талдау, бала үшін қызықты және маңызды оқиғаларды талқылау;
• заманауи интерактивті технологияларды, қосымша көрнекі құралдарды қолдану, мұражай, кітапхана ресурстарын пайдалану ұсынылады.

Білім күні білім алушылар, олардың ата-аналары мен педагогтер арасында

әлеуметтік желілерде 1-2 минуттық бейнеролик орналастыру бойынша «Мектеп – мейірбандық мекені» республикалық челленджін өткізу ұсынылады.

Бейнероликті орналастыру күні: 2023 жылғы 1 қыркүйек. Әлеуметтік желілерде орналастыру уақыты: 17.00-21.00.

Бейнероликке ұсынылатын тақырыптар:

• барлығы үшін: «Мектебім, менің мектебім!», «Мектебім – мейірбандық мекені», «Сәлем, жаңа оқу жылы», «Маған мектеп формасы ұнайды!»;
• бірінші сынып білім алушыларына: «Мектепке алғашқы қадам»;
• 2-4-сынып білім алушыларына: «Жазғы каникулдан жарқын естелік»,

«Менің жазғы демалыстағы көңілді сәттерім;

• 5-8-сынып білім алушылары үшін – «Менің саяхатым», «Менің туған өлкем», «Жазғы демалыста мен жасаған игі іс»;
• 9-11-сынып білім алушылары үшін – «Менің үлкен сыныптастарым»,

«Менің ойларым, армандарым, үміттерім», «Болашақ менің қолымда»;

• 1-сынып білім алушыларының ата-аналары үшін – «Мектептегі бірінші күніміз», «Бірінші сынып – өмірдің жаңа кезеңі»;
• сынып жетекшілері үшін – «Жаңа оқу жылы құтты болсын, менің сүйікті сыныбым!».

          ТІЛ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТ